De betekenis van mindfulness

Op deze pagina wordt uitgebreider ingegaan op de betekenis van mindfulness waarbij zowel de beschrijvingen van Jon Kabat-Zinn en andere westerse wetenschappers, als de beschrijvingen en definities van Boeddhistische meditatieleraren bekeken worden.
Als laatste wordt ook een neuro-psychologisch perspectief besproken wat ook een interessant aspect van mindfulness laat zien en de warme, niet-doelgerichte manier van beoefenen ondersteunt.

Jon Kabat-Zinn en andere westerse wetenschappers

Mindfulness wordt in het westen vaak beoefend op basis van de beschrijving die Jon Kabat-Zinn aan mindfulness gaf toen hij het toegankelijk maakte voor een groter publiek via het door hem ontwikkelde Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) programma. Jon Kabat-Zinn is een Amerikaanse wetenschapper en was als hoogleraar verbonden aan de universiteit van Massachusetts.

In het boek "Wherever you go, there you are, mindfulness meditation for everyday life" schrijft Jon Kabat-Zinn over mindfulness:

In dat boek omschrijft hij mindfulness ook als "heartfulness", omdat het een "gentle", waarderend en zorgzaam karakter heeft.

De sleutel tot dit pad is volgens hem de waardering voor het huidige moment en het cultiveren van een intieme relatie ermee via continu aandachtig aanwezig zijn met zorg en gewaarzijn.

Het "paying attention" en het "on purpose" aspect hiervan zou kunnen suggereren dat het aandacht geven op een manier gebeurt, waarbij je iets doet om iets te bereiken. Maar in de praktijk is mindfulness (zoals Paul Gilbert ook aangeeft), aandachtig aanwezig zijn op een natuurlijke ongeforceerde manier zonder dat je een bepaald doel wilt bereiken, maar waarbij intentie wel een rol kan spelen.

"In the present moment" verwijst naar het in contact zijn met wat er nu gebeurt. Bijvoorbeeld als je gevangen bent in gedachten is je gewaarzijn beperkt waardoor je minder in contact bent met wat er gebeurt. Je gewaarzijn raakt als het ware hierbij gevangen en het patroon waarin je gevangen raakt leidt "jou" in plaats van andersom, zodat er hierbij geen onbevangen aanwezig zijn is en je afgeleid bent van wat er hier en nu plaatvindt.
Als je je ervaring teveel wilt controleren kan je ook het contact met het huidige kwijtraken omdat je dan te veel daarmee bezig bent en je daardoor te weinig in contact kan zijn met wat er gebeurt.

Het "nonjudgementally" aspect houdt in dat je niet betrokken bent in oordelen, hoewel er wellicht wel gedachten door je heen kunnen gaan die oordelend kunnen zijn maar zonder actief bij deze betrokken te zijn of daarin gevangen te zijn.

Het boek "Wherever you go, there you are, mindfulness meditation for everyday life" is gepubliceerd in 1994 en tegenwoordig (bijvoorbeeld in voordrachten) definieert Jon Kabat-Zinn mindfulness als:

En in zijn boek "Coming to Our Senses" gepubliceerd in 2005 omschrijft hij mindfulness als:

Mark Williams, een Engelse hoogleraar in de klinische psychologie, die op basis van het werk van Jon Kabat-Zinn samen met andere onderzoekers Mindfulness based cognitive therapy (MBCT) ontwikkelde, omschrijft mindfulness in een interview als:

Paul Gilbert, een Engelse professor in de klinische psychologie, die compassion focused therapy (CFT) en compassion mind training (CMT) ontwikkelde, schrijft in zijn boek "The compassionate mind, a new approach to life's challenges" dat via mindfulness er een nieuwe relatie tussen het oude brein/mind, met primitieve motieven, archetypes en egoïstische behoeften, en het nieuwe brein/mind, met zelf-gewaarzijn (self-awareness) en rationaliteit, kan ontstaan. Zijn beschrijving van mindfulness omvat verschillende aspecten:

Op basis hiervan zou je kunnen zeggen dat mindfulness een vorm van zijn is die gepaard gaat met gewaarzijn, van moment tot moment, en die kan ontstaan als gevolg van een bepaalde intentie en manier van aandacht geven die als het ware de voorwaarden vormen voor het manifesteren van mindfulness.
Op het moment dat je gevangen bent in gedachten en patronen waardoor je minder goed in contact bent met wat er gebeurt is gewaarzijn beperkt en ben je niet mindful. Door aandachtig, zorgvuldig en opmerkzaam te zijn kan je jezelf bevrijden van dit gevangen zijn waardoor gewaarzijn kan toenemen en je meer in contact kan zijn met wat er hier en nu gebeurt.

Boeddhistische meditatie leraren

Boeddhistische meditatie leraren gebruiken vaak andere woorden als ze over meditatie communiceren. Bijvoorbeeld Chögram Trunpga vertelde in een seminar dat hij in 1974 in Amerika gaf en dat gepubliceerd is in het boek "The path is the goal, a basic handbook of Buddhist meditation":

Tarthang Tulku (een Tibetaans Boeddhistische meditatie-leraar) geeft ook aan dat mindfulness zonder oordelen is waarbij hij ook vermeldt dat het zonder (conceptuele) interpretatie is. Hij geeft ook aan dat, via de beoefening van mindfulness, gewaarzijn zich kan manifesteren op de meest verfijnde manier.

Thich Nhat Hanh (een Vietnamese Zen-meester) geeft in onderstaand citaat ook aan dat mindfulness gewaarzijn en diep kijken, diep inzien ("looking deeply") betekent.
Ook beschrijft hij in onderstaand citaat mindfulness op basis van de Pali termen sati en vipassana. Hierbij relateert hij mindfulness aan "stoppen" en "gewaarzijn behouden van een object" via de vertaling die hij geeft van sati wat hij elders ook vertaalde met mindfulness, zie zijn tweede citaat.

In de uitleg over de titel van de Satipatthana soetra relateert Thich Nhat Hanh op basis van het Pali en het Chinees verder de betekenissen "herinneren" en "je aandacht vestigen op" aan mindfulness.

Thich Nhat Hanh geeft in het onderstaande citaat naast het niet-veroordelen verder aan dat mindfulness niet vastgrijpt, onderdrukt of wegduwt zodat via mindfulness de aard van ervaringen duidelijk kan worden.

In het onderstaande citaat, uit het boek: "Touching peace, practicing the art of mindful living" (Vrede aanraken, de kunst om in aandacht te leven) geeft Thich Nhat Hanh de warme kwaliteit van mindfulness aan, door het beoefenen van mindfulness te zien als het beoefenen van liefde.

Resumerend zou je kunnen zeggen dat Thich Nhat Hanh mindfulness ziet als stoppen, je aandacht vestigen op, gewaarzijn behouden van een object en diep inzien zodat de ware aard van ervaringen zich kan laten zien.
Waarbij herinneren de functie kan hebben van het zich herinneren van het object van aandacht indien je afgeleid bent geraakt, waarna je kan stoppen (met afgeleid zijn) en je je aandacht kan vestigen etc.
Bovenstaande wordt beoefend op een warme liefdevolle manier zonder onderdrukking, wegduwen of verwijt en vasthouden aan dingen.

Alan Wallace geeft in zijn boek: "The attention revolution, unlocking the power of the focussed mind" een definitie van mindfulness die in het Boeddhisme gebruikt wordt, en die mindfulness definieert op basis van de mate van stabiliteit van de aandacht, het niet afgeleid zijn en het niet vergeten van het object van aandacht.

Alan Wallace geeft ook aan dat de beoefening van mindfulness samengaat met introspectie. Hij schrijft citerend uit Shantideva's bodhicaryāvatāra (the way of the bodhisattva - het pad van de bodhisattva):

Zie ook de korte presentatie: "What Comes After Mindfulness?" op de presentaties-pagina waarin Alan Wallace o.a. ingaat op "discernment".

In de Satipatthana soetra beschrijft de Boeddha "the four foundations of mindfulness". Voor elke "foundation" zegt hij wat er gebeurt bij de inleiding van de "foundations" en later beschrijft hij per "foundation" wat er gebeurt in detail. Bijvoorbeeld voor de geest ("mind") zegt hij in de inleiding:

Zie ook de presentaties: "The Application of Mindfulness" van Khenpo Sherab Sangpo op de presentaties-pagina. Khenpo Sherab Sangpo is een Boeddhistische monnik in de Nyingma traditie van het Tibetaans Boeddhisme.

Integratie van de zienswijze van westerse wetenschappers en Boeddhistische meditatie leraren

In de praktijk vullen bovenstaande beschrijvingen elkaar aan.
In de beschrijvingen kunnen vijf aspecten onderscheiden worden, waarbij het derde en vierde aspect de betekenis aangeeft die mindfulness door de eeuwen heen in het Boeddhisme gehad heeft. De andere aspecten zijn aspecten die bij de cultivatie van mindfulness via meditatie een rol spelen. Mindfulness kan niet geïsoleerd beoefend worden zodat andere aspecten daarbij een rol spelen, en mindfulness op zichzelf speelt ook weer een rol bij andere aspecten.

Sommige aspecten worden door sommige leraren wel tot mindfulness gerekend en door andere leraren niet. Uiteindelijk is dat niet zo belangrijk omdat het uiteindelijk gaat om de toepassing in de praktijk wat voorbij conceptuele indelingen gaat en waarbij meerdere aspecten een rol kunnen spelen. Bijvoorbeeld teksten over shamatha-meditatie, waarmee mindfulness gecultiveerd kan worden, geven aan dat daarbij zes zogenaamde krachten of aspecten een rol spelen, zie de pagina mindfulness en meditatie
Woorden zoals mindfulness etc. verwijzen naar bepaalde aspecten van zijn, maar die woorden zijn niet een doel op zichzelf. Uiteindelijk gaat het erom wat wel of niet werkt in de praktijk van de dagelijkse werkelijkheid en woorden zoals mindfulness zijn hulpmiddelen bij het proberen over te brengen wat iemand in zijn directe ervaring ontdekt heeft.

Niet-oordelende, accepterende, vriendelijke en warme hart kwaliteit
De beschrijving van Jon Kabat-Zinn benadrukt de niet-oordelende, accepterende, vriendelijke en warme hart kwaliteit van de beoefening die ook door Thich Nhat Hanh aangegeven wordt.
Ook Paul Gilbert geeft het "gentle" aspect in zijn beschrijving aan door aan te geven om niet te forceren en geen weerstand te bieden. En in een oefening die hij "compassionate mindfulness" noemt, moedigt hij aan om mindfulness-meditatie met zo veel mogelijk warmte te laten plaatsvinden, zie voor meer informatie zijn boek: "The compassionate mind, a new approach to life's challenges".

Dit volgt ook uit de manier waarop Chögyam Trungpa mindfulness beschrijft op basis van Boeddhistische geschriften waarop ook Alan Wallace zijn beschrijving baseert.
Chögyam Trungpa heeft het over "resting or abiding in recollection" wat ook een zachte manier van aandacht geven suggereert en niet een geforceerde en controlerende manier van aandacht geven.
Chögyam Trungpa geeft elders ook aan dat meditatie gaat over het bevrienden van jezelf. En in het boek: Shambhala, the sacred path of the warrior (Shambhala, de weg van de krijger) geeft hij aan dat bij meditatie je contact maakt met je hart en dat je sympathie ontwikkelt voor jezelf door jezelf te laten zijn zoals je bent. Zie ook de pagina over mindfulness oefeningen.

Alan Wallace suggereert in zijn boek "The attention revolution" ook "letting go" en "letting be" als manieren om, om te gaan met gedachten, afhankelijk van de oefening, wat ook een lichte manier van oefenen inhoudt. En daarnaast combineert Alan Wallace shamatha-meditatie oefeningen vaak met de beoefening van de "four immeasurables" die meer specifiek gericht zijn op het openen van het hart, zie de pagina mindfulness en meditatie voor meer informatie over de "four immeasurables".

De hoeveelheid moeite die gedaan moet worden tijdens de beoefening kan varieren. In het begin kan het meer moeite kosten om te oefenen, maar naarmate je meer geoefend bent en naarmate je aandacht stabieler is geworden, is er minder controle en moeite nodig en uiteindelijk kan meditatie moeiteloos plaatsvinden. Zie ook het boek: The practice of tranquillity & insight, a guide to Tibetan Buddhist Meditation van Khenchen Thrangu, een Tibetaans Boeddhistische leraar en geleerde.

De Boeddha geeft in zijn beschrijving aan:
"having abandoned every craving and every distaste for this life".
Dit zou je kunnen interpreteren als het losgelaten hebben van afkeer (of negatief oordeel) van gebeurtenissen en ervaringen die het leven met zich meegebrengt.
Daarnaast geeft hij ook aan dat ook verlangens ("cravings") losgelaten zijn, wat je ook zou kunnen interpreteren als het los gelaten hebben van het "streven om iets te hebben".

Introspectie, herkenning, intelligentie
Het introspectie aspect van de beoefening dat Alan Wallace noemt komt ook terug in de beschrijving van Jon Kabat-zinn via de term "discernment" en in de beschrijving van Paul Gilbert via de woorden "using your conscious awareness".

Niet vergeten, herinneren
Thich Nhat Hanh noemt ook herinneren en Alan Wallace noemt zonder vergeetachtigheid. Deze termen verwijzen naar het herinneren van de oefening, zodat als je afgeleid bent je je herinnert wat je oefening was of hoe je verder kan gaan met het beoefenen van mindfulness.

Stabiliteit van gewaarzijn/aandacht
De Boeddha geeft in zijn beschrijving aan dat de beoefenaar verblijft in het observeren van de geest in de geest zodat hij hiermee aangeeft dat er stabiliteit is in het observeren. De Boeddha geeft hierbij ook aan dat het observeren van de geest plaats vindt in de geest. Dit verwijst naar het niet-gescheiden-zijn van waarnemer en waargenomene, een non-duale staat. Zie voor meer informatie de pagina over zuiver gewaarzijn.

De bovenstaande beschrijving van Chögyam Trungpa en de definitie die Alan Wallace aanhaalt, benadrukken ook de stabiliteit van mindfulness. Thich Nhat Hanh geeft dit aspect ook aan: "to maintain awareness of the object."
Jon Kabat-Zinn geeft in zijn beschrijvingen van mindfulness ook het aspect van stabiliteit aan aan als hij schrijft over een "continual attending" en "moment-to-moment awareness" en dit aspect geeft Mark Williams ook aan.

Belangrijk is hierbij om stabiliteit van een oefening niet als doel van een beoefening te zien maar om dit eerder als een mogelijk gevolg van herhaalde beoefening te zien.
Indien stabiliteit van de aandacht als een direct doel van de beoefening wordt gezien krijgt die beoefening een doel waarnaar gestreeft kan worden, waarbij een systeem in de hersenen aansproken wordt dat gericht is op doen en het bereiken en nastreven van doelen.
Ook kan dit streven er toe leiden dat er onderdrukking plaats gaat vinden.
Zie verderop deze pagina voor meer informatie over deze affectregulatie systemen.

In plaats van mindfulness te zien als resultaat van een streven, zou mindfulness gezien kunnen worden als gevolg van herhaalde beoefening op basis van een warme, zorgzame, ondersteunende, niet oordelende, accepterende intentie en spontane intelligentie.

Dit komt ook terug in de boeken van Alan Wallace en Khenchen Thrangu die gebaseerd zijn op eeuwen oude traditionele meditatie-teksten. Bij de beoefening van shamatha-meditatie kunnen 9 niveaus onderscheiden worden op basis van hoeveel afleiding er is en hoe stabiel de aandacht is. In het begin is er nog veel afleiding en is de aandacht niet stabiel en naarmate je meer geoefend bent, kan de aandacht stabieler worden. Zie voor meer informatie de boeken: "The practice of tranquillity & insight, a guide to Tibetan Buddhist Meditation" van Khenchen Thrangu en het boek "The attention revolution, unlocking the power of the focused mind" van Alan Wallace. In dit laatste boek schrijft Alan Wallace over het vierde stadium van shamatha meditatie:

Inzien
Thich Nhat Hanh geeft aan dat mindfulness ook inzien betekent, via de woorden "looking deeply" omdat "looking deeply" leidt tot meer inzicht of wijsheid.
De Boeddha gebruikt in zijn beschrijving de woorden "with clear understanding" wat je ook zou kunnen interpreteren als: met een duidelijk inzien omtrent wat er gebeurt of wat er door je geen gaat.
Paul Gilbert geeft in bovenstaande beschrijving ook dit inzien-aspect aan.
Alan Wallace ziet dit eerder als een toepassing van mindfulness. Zijn vertaling van de titel van de Satipatthana-Soetra is "the four applications of mindfulness" terwijl Thich Nhat Hanh de titel van deze soetra vertaalt als "the four establishments of mindfulness".

Deze aspecten worden gecombineerd bij het cultiveren van mindfulness door vanuit zorgzaamheid gemotiveerd te zijn, te laten zijn in gewaarzijn, vanuit spontane cognities enige gerichtheid op het referentie-object van de meditatie te laten ontstaan, en een gevende warme ondersteunende houding te hebben ten aanzien van wat er door je heen gaat, door bijvoorbeeld ruimte te laten (geven) voor wat er door je heen gaat zodat dit natuurlijk door je heen kan gaan.

Naast bovenstaande aspecten kunnen nog meer aspecten onderscheiden worden die een rol spelen bij mindfulness-meditatie. Zie de gedeeltes: reguleren van intentie, aandacht en overstijgen van zienswijzes en integratie verderop deze pagina.

Op basis van bovenstaande kan mindfulness ook omschreven worden als:

In de praktijk kan mindfulness gecultiveerd worden via het "natuurlijk laten zijn in gewaarzijn en zorgzaamheid vanuit spontane intuitieve herkenning".
Op het moment dat je laat zijn vanuit spontane intuitieve herkenning in gewaarzijn ben je niet gevangen en heeft gewaarzijn en een verfijnde kennende intelligentie de leiding en niet een patroon waarin je gevangen bent. Het gewaarzijn omvat hetgeen dat eerder ontstaan is en dit kan hierbij natuurlijk gelaten worden. Als je laat zijn ben je ook niet bezig met het willen controleren van bepaalde ervaringen, zodat je vanuit laten zijn in gewaarzijn, in contact kan zijn met wat er nu gebeurt. Zodat je aandacht op een ontspannen manier is bij wat er gebeurt en waarbij ervaringen natuurlijk kunnen zijn zodat ze vrij uitzichzelf kunnen komen en gaan.

Vanuit het natuurlijk laten zijn op basis van spontane intuitieve herkenning in gewaarzijn is er daardoor ook aandachtig aanwezig zijn voor wat er gebeurt waarbij de aandacht spontaan kan optreden en kan zijn bij wat er gebeurt, op een ontspannen, lichte en warme manier.

Laten zijn in gewaarzijn zou je kunnen zien als het stoppen dat Thich Nhat Hanh in bovenstaand citaat aangeeft omdat hierbij het gevangen zitten in een toestand met weinig gewaarzijn overstegen wordt zonder onderdrukking.

Spontane intuitieve herkenning zou je kunnen omschrijven als een spontane intelligente manifestatie van een kennend vermogen dat er van nature is.
Gewaarzijn zou je kunnen zien als gewaar wordingen die spontaan optreden op basis van een kennend vermogen dat er van nature is.
Aandacht zou je kunnen definieren als enigssinds gericht zijn van gewaarzijn, van een kennend vermogen dat er van nature is.
Aandacht is zo bezien in essentie niet iets dat je bewust creëert omdat het gebaseerd is op het vermogen van gewaarzijn dat er van nature is.

Natuurlijk laten zijn in gewaarzijn en zorgzaamheid impliceert ook een intentie omdat het de intentie in zich heeft om de ervaringen die door je heen gaan natuurlijk te laten zijn. Het aandachtig aanwezig zijn is daarmee gekoppeld aan die intentie (of purpose) van natuurlijk laten zijn en acceptatie. Daarnaast kan de intentie van natuurlijk laten zijn geïntegreerd zijn met de intentie van "caring". Er is zorg en ondersteuning voor de delen in jezelf zodat die delen natuurlijk kunnen zijn. Als je bijvoorbeeld een pijnlijke of vervelende ervaring hebt kan er bijvoorbeeld de zorg en ondersteuning voor die ervaring zijn zodat deze ervaring er natuurlijk en vrij kan zijn en uiteindelijk natuurlijk en vrij uitzichzelf kan oplossen (zonder die ervaring te onderdrukken of weg proberen te krijgen of van deze te proberen te ontvluchten) en tegelijkertijd kan er ook de zorg en ondersteuning zijn voor jezelf als geheel zijn, om niet gevangen te zijn in dingen en daarnaast kan er ook de zorg en ondersteuning zijn voor je omgeving. Op die manier kan de intentie van natuurlijk laten zijn en zorgzaamheid geïntegreerd zijn.
Vanuit laten zijn kan je ook meer open zijn waardoor je ook gevoeliger kan zijn en je meer geraakt kan worden door ervaringen, waardoor je ook meer vanuit je hart kan zijn.

Het natuurlijk laten zijn impliceert ook niet-oordelen omdat als je wel actief betrokken bent bij het veroordelen van dingen je reactief betrokken bent bij de dingen die door je heen gaan en je daardoor ervaringen niet natuurlijk laat zijn.

Daarnaast impliceert laten zijn in gewaarzijn en zorgzaamheid ook "non-doing". Iets waar Jon Kabat-Zinn in relatie tot mindfulness ook naar verwijst in termen van laten zijn. Het is niet een methode die je doet, maar eerder een manier van zijn. Zie voor meer informatie de pagina over non-doing.

Ook onderstreept de bovenstaande benadering, spontane intuitieve herkenning zodat de intelligentie die tot inzicht kan leiden en de aard van ervaringen kan kennen ook ruimte krijgt hierbij. Uiteindelijk is het herkennen van de aard van de ervaringen die door je heen gaan een belangrijk aspect van Boeddhistische meditatie en niet het zozeer het wel of niet hebben van bepaalde ervaringen.
Spontane intuitieve intelligentie verwijst er ook naar dat elk moment je intuitieve intelligentie een belangrijke factor kan zijn in het mindful zijn. Anders gezegd: het kan als het ware je weg wijzen in het van moment tot moment mindful en gewaar zijn.

Laten zijn bevordert ook integratie. In plaats van dat de verschillende delen van jezelf elkaar tegen werken, krijgen ze de ruimte zodat ze elkaar kunnen beinvloeden en er een harmonieuze toestand kan ontstaan.

Neuro-psychologisch perspectief

Het beoefenen van mindfulness-meditatie wordt ook wel vergeleken met het trainen van je spieren. Net zoals bij het trainen van je spieren is het bij mindfulness ook nodig dat je het regelmatig beoefent en dat de effecten ervan niet meteen ontstaan.

De beoefening van mindfulness-meditatie beïnvloedt de hersenen. Hierbij is het onderstaande inzicht uit de neurowetenschappen van belang:

Het regelmatig beoefenen van mindfulness-meditatie kan er daardoor voor zorgen dat de "mindfulness-muscle" kan groeien en dat mindfulness gaande weg meer een onderdeel van je leven kan zijn.

Oude brein vs nieuwe brein
Vanuit neuro-psychologisch perspectief zou je kunnen zeggen dat als je gevangen bent in patronen, deze patronen de leiding hebben en je meer gemotiveerd bent vanuit de primitieve delen van je hersenen (die eerder in de evolutie ontstaan zijn) en dat als je vanuit mindfulness en gewaarzijn bent: zorgzaamheid, gewaarzijn en spontane intelligentie meer de leiding hebben en je meer gemotiveerd bent vanuit de delen van de hersenen die later in de evolutie ontstaan zijn. Het evenwicht is daardoor meer verschoven richting de moderne delen van de hersenen.

Affectregulatie systemen
Paul Gilbert schrijft in zijn boek "The compassionate mind, a new approach to life's challenges" dat er 3 affectregulatie systemen te onderscheiden zijn in de hersenen die elkaar beinvloeden.
Deze systemen kunnen op verschillende manieren een rol spelen bij de beoefening van mindfulness:
Ze kunnen zorgen voor afleiding doordat ze getriggerd worden, ze kunnen je motivatie/intentie bepalen of beïnvloeden bij het beoefenen van mindfulness en alsgevolg van het beoefenen van mindfulness, vanuit een accepterende, vriendelijke en zorgzame intentie, kan het laatste systeem geactiveerd worden en kunnen de andere systemen minder actief worden.

• Het "threat focused -- protection and safety-seeking -- activating/inhibiting" systeem - kortegezegd: "threat system"
• Het "incentive/resource focused -- wanting, pursuing, achieving, consuming -- activating" systeem - kortegezegd: "drive system"
• het "non-wanting, non-striving/affiliative-focused -- safeness-quiescence, peacefulness, connectedness - affection, kindness, -- soothing" systeem - kortegezegd: "soothing system"

De eerste twee systemen zijn eerder in de evolutie gevormd zodat deze systemen primitiever zijn. Deze twee systemen kunnen getriggerd worden door gebeurtenissen van buitenaf (die als bedreigend of die als aantrekkelijk herkend worden bijvoorbeeld) maar daarnaast kunnen deze ook vanuit denken over en imaginatie, wat op zich een vaardigheid is die later in de evolutie ontwikkeld is, getriggerd worden zodat je daardoor via de moderne delen van de hersenen meer gemotiveerd kan zijn vanuit deze primitieve systemen.
Naast dat gedachten de primitieve systemen kunnen triggeren, kunnen de primitieve systemen ook gedachten triggeren in de modernere delen van de hersenen.
Via oefeningen die mindfulness en compassie cultiveren (waarbij imaginatie, ook een rol kan spelen) kan de balans meer verschuiven naar het non-wanting/affiliative-focused systeem en kan je meer vandaaruit gemotiveerd zijn door bijvoorbeeld zorgzaam te willen zijn.
Het "soothing systeem" kan je gevoel van rust en warmte geven maar het "drive"-systeem kan ook een goed gevoel geven als doelen bereikt worden. Dit laatste kan de prestatiedruk en het consumentengedrag in de westerse samenleving verklaren omdat in het westen mensen vooral gestimuleerd worden om vanuit het "drive"-systeem te zijn.

Punt hierbij is dat als je vanuit een idee van mindfulness, gaat streven naar een bepaalde toestand, je spontane herkenning in de weg gaat zitten vanwege de fixatie op de ideëen hierover (je bent dan eigenlijk min of meer gevangen in conceptueel denken) en je oefeningen, die mindfulness cultiveren, meer als methoden gaat benaderen die je wilt doen om iets te bereiken. De beoefening van mindfulness wordt daardoor beperkt en beïnvloed door de eerste 2 systemen, via het streven naar en willen bereiken van een bepaalde toestand en de eventuele angst dat die toestand niet bereikt gaat worden of verloren kan gaan indien die toestand bereikt is, die hierbij op kan komen. Dit kan dan bijvoorbeeld tot uiting komen in een geforceerde en controlerende manier van oefenen.
Natuurlijk laten zijn in gewaarzijn vanuit spontane herkenning, bevordert de herkenning hiervan en maakt het mogelijk om dit los te laten zodat je meer vanuit het derde systeem kan zijn.

Zie de presentatie van Paul Gilbert op de presentaties-pagina getiteld: Compassion-Focused Therapy voor meer informatie over de affectregulatie systemen.

Laten zijn
Het bovenstaande model, wat Paul Gilbert uitvoerig behandeld in zijn boek, verklaart ook waarom "laten zijn" een belangrijke rol speelt bij de beoefening van mindfulness meditatie.
De primitievere systemen kunnen regelmatig getriggerd worden waarbij ze activerend werken zodat je meegevoerd kan worden met de impulsen die vanuit deze systemen uitgaan. In het geval van het threat-systeem kan dit ook verlammend werken, maar hierbij kunnen dan gedachten spelen die de angst voeden of in standhouden waarin je dan gevangen kan raken.
Via laten zijn kan je los komen van die impulsen en ook kan je via laten zijn, in het geval van angst, de angstige gedachten loslaten. De patronen en ervaringen die deze systemen voortbrengen kunnen dan hierbij natuurlijk gelaten worden zodat die patronen en ervaringen op kunnen komen, er kunnen zijn en vervolgens weer op kunnen lossen.
Hierbij worden deze systemen niet als slecht gezien (wat een negatief oordeel en interpretatie zou zijn) omdat deze systemen ook functioneel kunnen zijn en in de evolutie ook functioneel geweest zijn. Ze zijn een onderdeel van je, waar je ook waardering voor kan hebben. Bijvoorbeeld het threat-systeem dat angst teweeg kan brengen, heeft als functie om je te beschermen.

Reguleren van intentie, aandacht en overstijgen van zienswijzes
Naast dat de primitieve systemen kunnen zorgen voor afleiding kunnen ze er ook voor zorgen dat je intentie verandert. Bij Mindfulness-meditatie kan daardoor ook het reguleren van je intentie plaatsvinden.
Ook kunnen de primitieve systemen je zienswijze veranderen. Bijvoorbeeld die systemen kunnen een meer ego-achtige wereld met zich brengen. Mindfulness-meditatie kan er ook toe leiden dat je het illusoire van die zienswijzes gaat herkennen en kan overstijgen.
Zowel het reguleren van je aandacht, het reguleren van je intentie en het overstijgen van illusies via laten zijn in gewaarzijn kunnen ertoe leiden dat de primitieve systemen minder actief worden.

Via het reguleren van de intentie, aandacht en het overstijgen van zienswijzes wordt ook verantwoordelijkheid beoefend. Bijvoorbeeld in plaats van dat je meegaat in intenties en zienswijzes die als het ware automatisch ontstaan als de meer primitieve systemen getriggerd worden, kan er via het reguleren van intenties en aandacht en het overstijgen van zienswijzes meer verantwoordelijkheid genomen worden voor hoe je aanwezig bent en voor wat daar uit volgt.
Ook al heb je niet gekozen voor hoe je in elkaar zit en hoef je je dus niet te veel te identificeren met de dingen die door de primitieve systemen getriggerd worden of jezelf daardoor verwijten te maken, je kan er vanuit de modernere delen van je hersenen wel verantwoordelijkheid voor nemen op een warme, zorgzame en ondersteunende manier.

Integratie
Via de beoefening van mindfulness via een accepterende, vriendelijke en zorgzame intentie en/of meditatie-vormen die compassie cultiveren kan er meer balans in de drie systemen gebracht worden zodat niet de eerste twee systemen leidend zijn (waarbij het derde systeem ook geblokkeerd kan worden) maar het "soothing" systeem de leiding kan hebben.
Zo bezien kan de beoefening van mindfulness-meditatie tot meer integratie van de systemen leiden en geeft dit nog een extra betekenis aan het woord mindfulness. Via de beoefening van mindfulness kan je meer "fully minded" zijn (in plaats van verdeeld), waarbij de verschillende aspecten van je wezen de ruimte, de zorg en de aandacht krijgen om er te zijn zoals ze zijn en waarbij ze onderling meer geïntegreerd kunnen zijn.
Het onderstaande citaat van Chögyam Trungpa kan ook zo geïnterpreteerd worden waarbij hij onderstreept dat als je mindful bent je een "wholesome person" bent.

Ook in de omschrijving van Jack Kornfield, een Amerikaanse boeddhistische leraar en klinisch psycholoog, die hij gaf in het boek "Seeking the heart of wisdom, the path of insight meditation", dat hij samen met Joseph Goldstein in 1987 publiceerde, komt dit aspect van volheid (fullness) en heelheid terug.

In dat boek noemt hij daarnaast nog meer aspecten van mindfulness zoals: helderheid - observeren zonder reactiviteit - ervaren zonder analyse, vergelijking of interpretatie - de basis vormen voor andere kwaliteiten - het vermogen om de geest (mind) in balans te brengen.
Daarnaast wordt ook het hart-aspect benadrukt, zo schrijft hij: "met mindfulness leven betekent leven op een zorgzame en hartelijke manier."

Ook het onderstaande citaat van Thich Nhat Hanh uit zijn boek: "The sun my heart, from mindfulness to insight contemplation" kan geïnterpreteerd worden als verwijzend naar de volledigheid en heelheid van mindfulness:

Zie ook de pagina over integratie.