Mindfulness en laten zijn

Mindfulness kan er zijn vanuit het "rusten of zijn bij de stroom van ervaren" waarbij de dingen gelaten worden zoals ze zijn. Omdat het "laten zijn" hierbij betrekking heeft op natuurlijke en spontane ervaringsprocessen van moment tot moment, kan dit "laten zijn" alleen plaats vinden vanuit spontaan herkennen/inzien/ervaren in het moment zelf en niet zozeer via een bepaalde methode die uitgevoerd wordt door iemand met een bepaald doel.

Bij laten zijn, laat je op intuitieve wijze en zonder forceren je ervaringen zijn in de ruimte van gewaar zijn waarbij er verdere opening kan plaatsvinden.

In sommige situaties is er wellicht in het begin maar een beetje laten-zijn en zijn er veel neigingen die doen met zich meebrengen. Maar via het beetje laten-zijn van deze situatie in aandacht, kunnen er spontane herkenningen optreden waardoor de neigingen om te doen afnemen of oplossen en er geleidelijk aan meer volledig laten-zijn kan ontstaan.

De activiteiten die Tarthang Tulku in bovenstaand citaat noemt ("grasping for security" en "trying to figure out our problems") hebben gemeen dat je iets met ervaring doet of probeert te doen met een bepaald doel voor jezelf. Als je in het proces van het cultiveren van laten zijn dit doen of "willen doen" met ervaring herkent en gaande weg loslaat en/of ontspant kan je uiteindelijk via andere spontane subtiele herkenningen rusten in een soort van stilte of openheid vanwaaruit het proces van ervaren vrij kan zijn zoals het is.

In verband hiermee wordt traditioneel vaak de metafoor gebruikt van een glas met daarin troebel water. Als je zo'n glas met troebel water stil laat staan, wordt het water in het glas uiteindelijk vanzelf helder naarmate de modder in het water naar beneden zakt. Daarnaast zou je ook kunnen zeggen dat bij deze benadering gedachten kunnen verdwijnen als sneeuw voor de zon omdat deze herkend kunnen worden zoals ze zijn en dit subtiele en spontane proces van herkennen kan er voor zorgen dat gedachten minder als vast, solide en gescheiden van 'jezelf' gezien worden waardoor gedachten vrijer kunnen worden gelaten en makkelijker kunnen oplossen.

Je zou kunnen zeggen dat mindfulness en gewaarzijn er van nature zijn. Echter doordat we niet altijd in overeenstemming zijn met de aard van de dingen en zodoende verstrict raken in fixaties, identificaties en projecties, wordt dat beperkt en zijn we niet altijd gewaar van wat er gebeurt.
Shamatha meditatie (betekent: rusten in vrede zie mindfulness en meditatie) wordt gezien als de manier om mindfulness te cultiveren. Je laat je aandacht zijn bij een object, zoals bijvoorbeeld de ademhaling, die je natuurlijk laat zijn, zodat het ook een oefening in natuurlijk laten zijn is.
Het is als het ware een oefening in het jezelf zijn, zoals je van nature bent. Een oefening in het rusten in wat je van nature bent op een subtiel niveau en dat impliceert mindfulness (zie ook mindfulness en natuurlijk-zijn) en het leren kennen van jezelf.

In plaats van voornamelijk in denken te zitten en van daaruit te handelen, kan er vanuit laten zijn meer contact met de zintuigen zoals voelen ontstaan en kunnen gedachten meer gevoeld of ervaren worden.

Als je afgeleid bent of verstrict of gevangen bent in iets, kan je hiermee werken door te laten zijn waardoor er meer ruimte in je geest kan ontstaan en waardoor je belevingswereld natuurlijk kan uitdijen zodat je meer in contact kan komen met andere ervaringen zoals het voelen van fysieke sensaties in je lichaam of andere zintuiglijke ervaringen zoals zien en horen etc. en er ontspanning kan plaatsvinden. En vandaaruit kan je verder gaan met laten zijn.
Naast dat je in contact blijft met hetgeen dat afleidend was of hetgeen waarin je "gevangen" was, en je meer in contact kan komen met andere ervaringen zoals het voelen van de fysieke sensaties in je lichaan, kan je ook meer in contact komen met de ruimte en openheid in je geest. In plaats van gevangen te zijn in iets, kan je via laten zijn erbij aanwezig zijn zonder het te willen veranderen, onderdrukken of oplossen. In plaats van er in vast te zitten, kan de situatie zich vanuit laten zijn openen zodat het omvat kan worden in gewaarzijn en warmte.

Het laten-zijn, op basis van intuitieve herkenning, kan verschillende vormen aannemen. Bijvoorbeeld als je gevangen raakt in iets dan kan het accepteren en enigsinds "loskomen van" zijn met daarbij het uitdijen van je belevingswereld en het "re-connecten" met het voelen van fysieke sensaties etc. Vanuit een toestand van open gewaar zijn en "connected" zijn is het meer zijn bij wat er gebeurt en stromen met de activiteiten die plaatsvinden.

Deze benadering van laten zijn maakt het mogelijk om meditatie heel open te benaderen zonder te forceren of vast te houden of zonder veel controle. Bij het volgen van de adem kan de ademhaling natuurlijk gelaten worden. Als er patronen opkomen die afleiden en je het contact met de sensaties van je ademhaling verliest kan hiermee via laten-zijn gewerkt worden, waardoor na verloop van tijd via het uitdijen van je belevingswereld weer contact gemaakt kan worden met je ademhaling en kan de aandacht daar enigsinds bij rusten waarbij de ademhaling natuurlijk gelaten kan worden. Zowel in de situatie van afleiding als in de situatie waarbij de aandacht bij de sensaties van de ademhaling is, is er de benadering van laten zijn. In het laatste geval kan er op deze manier gewerkt worden met situaties waarbij er teveel controle of vasthouden is, waarbij dit dan via laten zijn enigsinds geopend en ontspannen kan worden.
Bij shamatha zonder object, werkt dit netzo, alleen is er dan niet een rusten bij de sensaties van je ademhaling, maar is je aandacht meer open zodat je open bent naar allerlei ervaringen zoals fysieke sensaties, gedachten, emoties, geluiden en visuele ervaringen en laat je ervaringen natuurlijk zijn en door je heen gaan. Als je afgeleid bent en de openheid daardoor verloren is gegaan laat je zijn zodat die openheid weer kan ontstaan en je weer in contact kan komen met de diverse ervaringen en als je bijvoorbeeld vasthouden opmerkt laat je dit zijn zodat er ontspanning en meer openheid kan ontstaan. Zie ook het boek Open heart, open mind, a guide to inner transformation van Tsoknyi Rinpoche.

Laten zijn en controle

Als er teveel controle is omdat je bepaalde dingen wilt of juist niet wilt ervaren zorgt dat ervoor dat je je openheid min of meer verliest en dat je minder geraakt kan worden en dat gevoel minder kan stromen. Door te laten zijn vanuit het intuitief aanvoelen van wat er gebeurt, is er een andere manier van controle mogelijk waarbij je niet zozeer controleert wat je ervaart maar hoe je in de situatie aanwezig bent kan veranderen in een meer open zijnstoestand. Vanuit die meer open zijnstoestand kunnen de dingen, die door je heen gaan, natuurlijk gelaten worden, zodat die dingen binnen het domein van natuurlijk zijn blijven. En omdat die zijnstoestand de dingen die door je heen gaan omvat, is er minder kans op het verliezen van je evenwicht waardoor die zijnstoestand stabieler kan zijn. Dit is een veel ruimere manier van controle en voelt minder beperkend dan een onderdrukkende manier van controle omdat het gebaseerd is op laten zijn.

In het algemeen kan met situaties gewerkt worden via laten zijn zodat de energie ervan niet onderdrukt hoeft te worden. Als dingen opkomen die iets te intens of te chaotisch zijn of die iets te veel controle met zich meebrengen dan hoeven deze dingen niet bewust in iets anders veranderd te worden maar kan deze situatie via laten-zijn natuurlijk evolueren in een situatie met iets meer ruimte en ontspanning en iets meer evenwicht.

Laten zijn en spontane herkenning

Hoe laten zijn precies plaatsvindt is afhankelijk van de situatie, omdat het afhankelijk is van hoe er in een situatie niet-laten-zijn is. Op basis van de herkenning van niet-laten-zijn of hoe laten-zijn belemmert wordt, kan datgene losgelaten worden met alsgevolg minder belemmeringen. Hoe dit precies losgelaten kan worden kan duidelijk worden door te zien/aanvoelen hoe het proces van die belemmering plaatsvindt en dit kan ook al meteen duidelijk zijn op basis van de herkenning van de belemmering. Op die manier wordt er steeds met de situatie gewerkt op basis van spontane herkenning in dat moment en niet op basis van een vooraf gedefinieerde methode. Laten zijn is zo bezien een loslaten van niet-laten-zijn op basis van de spontane herkenning van niet-laten-zijn.
Bijvoorbeeld er kan herkend worden dat je in jezelf verdeeld bent omdat er scheiding in je bewustzijn is en je deze scheiding instand houdt of omdat je probeert een ervaring die in je plaatsvindt te veranderen of niet toe te laten of juist probeert naar een bepaalde ervaring te streven en deze te forceren. Nadat dit herkend wordt kan dit losgelaten worden.

Naast het loslaten van belemmeringen kan laten zijn ook inhouden dat je kiest om met bepaalde dingen mee te gaan en andere dingen niet mee te gaan. In een situatie herken je bijvoorbeeld dat iets je vastzet of begint vast te zetten en tegelijkertijd herken je ook processen die dat niet met zich brengen. Je kan dan kiezen om mee te gaan met die stroom van ervaringen die openheid, laten zijn en het stromen en uitdijen van ervaringen niet belemmert en die processen in je die belemmering met zich meebrengen meer te laten voor wat ze zijn zodat een potentiële belemmering niet een echte belemmering wordt of een bestaande belemmering minder in de weg gaat zitten.
Laten-zijn krijgt dan meer de vorm van het volgen van spontane cognitie, van gewaar zijn die de weg van niet-afgeleid raken, de weg van onbevangenheid aangeeft. Loslaten van niet-laten-zijn zou je kunnen zien als een specifieke vorm van zo'n weg omdat je hierbij vanuit spontane herkenning de weg van loslaten bewandelt omdat deze als de weg van laten-zijn herkend wordt.

De subtiliteit van laten zijn

Laten zijn is een subtiel en intuïtief proces. Het is moeilijk om de subtiliteit ervan onder woorden te brengen, maar wellicht wordt het duidelijk door het onderstaande. In een situatie waarbij je gevangen bent in iets (bijvoorbeeld gevangen zijn in gedachten), zou je laten zijn kunnen zien als de minst mogelijke inspanning in die situatie zodanig dat er iets meer zijn vanuit aandacht ontstaat en een vernauwende proces, subtiel begint te veranderen in een uitdijend proces en/of dat energie weer begint te stromen of er iets meer ruimte voor verandering is. De verandering die hierbij kan ontstaan kan heel klein zijn. In plaats van gevangen te zitten in het denkpatroon, raakt dit patroon min of meer omvat zodat het patroon niet meer leidend is maar de intelligentie die gewaar zijn met zich mee brengt. De inspanning kan hierbij minimaal zijn en het kan ook spontaan gebeuren omdat vanuit spontane herkenning er ook een laten zijn in aandacht kan ontstaan. Vanuit een motivatie van compassie en vanuit spontane herkenning kan er dan laten zijn in aandacht zijn en kan de situatie vanuit de initiële minimale verandering verder evolueren richting openheid.

Vanwege de subtiliteit van laten zijn, kan je hierbij snel teveel willen doen. Laten zijn krijgt dan de vorm van laten-zijn willen doen, waarbij je dan iets wilt doen vanuit een idee over laten-zijn. Hierdoor raak je gevangen in het proberen te doen van laten-zijn en het gedachtenproces hierover.

Laten zijn en inzien

Hoe de dingen gezien worden heeft ook invloed op laten zijn. Als dingen als gescheiden van ons gezien worden, wordt laten zijn moeilijker omdat dit subtiele of minder subtiele emotionele reacties teweeg kan brengen waardoor we juist een ervaring willen behouden of juist van een ervaring afwillen. Het subtiele inzien, dat vanuit het laten zijn in aandacht kan ontstaan, dat ervaring niet gescheiden is van onszelf, kan dit soort emotionele reacties tot rust laten komen. De relatie van laten zijn met dit subtiele inzien geeft ook het subtiele van dit proces aan. Daarnaast geeft het ook aan dat laten zijn verschillende niveaus kan hebben. Vanuit een groffer laten zijn in aandacht kan een verfijnder laten zijn ontstaan doordat tijdens het groffere laten zijn subtiele inzichten kunnen ontstaan die een verfijnder laten zijn mogelijk maken omdat bovenstaande reacties daardoor meer tot rust kunnen komen.

Laten zijn en compassie

Laten zijn is niet altijd even gemakkelijk. Soms gaat het vanzelf en soms lijken dingen in de weg te zitten. Vanuit een bepaald grof niveau van zijn kan je niet altijd even snel en makkelijk naar een verfijnd niveau van zijn gaan en het streven naar of min of meer forceren van dit fijnere niveau is dan een obstakel. Als laten zijn moeilijk gaat en dingen problematisch zijn dan kan dat gezien worden als een vorm van lijden, en in plaats van dan te streven naar of te forceren kan het beter zijn om die ervaringen van lijden toe te laten en compassie voor jezelf te laten ontstaan. Vanuit het toelaten van wat er door je heen gaat en het op deze manier omarmen in aandacht en warmte kan er via spontane herkenningen gaande weg meer verfijnd aanwezig zijn en meer harmonie ontstaan.

Op deze manier kunnen hartelijke warmte en verfijnde cognitie samenwerken en kunnen ze elkaar ondersteunen. Emoties zoals compassie en liefde kunnen kalmerend werken en kunnen ertoe leiden dat we meer betrokken zijn bij onze ervaringswereld waardoor verfijnde cognities mogelijk worden en vanuit een verfijnder gewaarzijn kan je meer open aanwezig zijn zodat je meer geraakt kan worden door ervaringen die vervolgens je hart verder kunnen openen.

Voor meer informatie over de relatie tussen cognitie en compassie vanuit Boeddhistisch perspectief wordt verwezen naar het onderstaande boek van Han F. de Wit:
Het open veld van de ervaring, de Boeddha over inzicht, compassie en levensgeluk.